ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ
ΚΥΠΡΟΥ κ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΣΤΟ Α΄ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ
ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ:«ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ
ΠΗΓΕΣ».
Πανιερώτατοι, εκλεκτοί Εισηγητές, τέκνα εν Κυρίω αγαπητά ,
Με αισθήματα βαθύτατης χαράς χαιρετίζω το Α΄ Λειτουργικό Συνέδριο που πραγματοποιείται στην Κύπρο με θέμα: «ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ».
Με αισθήματα βαθύτατης χαράς χαιρετίζω το Α΄ Λειτουργικό Συνέδριο που πραγματοποιείται στην Κύπρο με θέμα: «ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ».
Η λατρεία αποτελεί, χωρίς αμφισβήτηση,
το κυριότερο χαρακτηριστικό και τον σημαντικότερο τρόπο έκφρασης κάθε
θρησκευόμενου ανθρώπου. Λατρευτικά κείμενα που απευθύνονται προς τον
αληθινό Θεό, όπως οι ψαλμοί, αλλά και οι ωδές της Παλαιάς Διαθήκης,
καθώς και τα Ουγαριτικά κείμενα που περιλαμβάνουν ύμνους προς τους Θεούς
των ειδώλων, μαρτυρούν για την αρχαιότητα της λατρείας.
Εξάλλου είναι γνωστό πως η αρχαιότερη μορφή ποίησης είναι η θρησκευτική. Και από τη θρησκευτική ποίηση πρώτη σε εμφάνιση είναι η λατρευτική με την οποία τα λογικά όντα απευθύνθηκαν, από την αυγή της Ιστορίας, προς τον Θεό τους.
Εξάλλου είναι γνωστό πως η αρχαιότερη μορφή ποίησης είναι η θρησκευτική. Και από τη θρησκευτική ποίηση πρώτη σε εμφάνιση είναι η λατρευτική με την οποία τα λογικά όντα απευθύνθηκαν, από την αυγή της Ιστορίας, προς τον Θεό τους.
Ως φοιτητές μελετήσαμε τη γέννηση και
την εξέλιξη της Χριστιανικής μας λατρείας: Παρακολουθήσαμε όλα τα στάδια
από τα οποία διήλθε η διαμόρφωση των διάφορων εκκλησιαστικών τελετών
και των μυστηρίων μας, το πώς προέκυψαν οι διάφοροι λειτουργικοί μας
τύποι, πώς τα κοντάκια αντικαταστάθηκαν από τους κανόνες, πώς προέκυψαν
τα τελικά κείμενα των Λειτουργιών μας, το πώς και πότε αυτές τελούνται
και άλλα πολλά. Μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία αντιληφθήκαμε ότι η
λατρεία μας, ως μέσον με το οποίο ο άνθρωπος απευθύνεται στον Θεό και
εκζητεί τον αγιασμό και τη Θεία Χάρη, δεν μπορούσε να ήταν στάσιμη και
απολιθωμένη, ούτε και ανεπηρέαστη από τον χρόνο και το περιβάλλον. Αυτό
δεν σημαίνει, βέβαια, ότι η λατρεία μας βρίσκεται σε μια συνεχή,
ανεξέλεγκτη μεταβολή, διαφορετική στα διάφορα μήκη και πλάτη της γης. Κι
είμαστε σίγουροι, και χαιρόμαστε γι’ αυτό, πως τέτοια προβλήματα θα
απασχολήσουν το συνέδριό σας.
Αναμφίβολα το συνέδριο αυτό πραγματοποιείται και μετά τους προβληματισμούς που εκφράστηκαν μετά την έκδοση των τριών τελευταίων ΤΥΠΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΩΝ τής Εκκλησίας τής Κύπρου υπό την ευθύνη και την εποπτεία τής Επιτροπής Λατρείας, τής οποίας προεδρεύει ο εν Χριστώ Αδελφός Μητροπολίτης Μόρφου κύριος Νεόφυτος και η οποία έχει ως ειδικό σύμβουλο τον Πανιερώτατο Μητροπολίτη Λεμεσού κύριο Αθανάσιο.
Είμαστε βέβαιοι ότι η Συνοδική Επιτροπή Λατρείας, η οποία αποτελείται και από άλλα καταξιωμένα πρόσωπα με μακρά εκκλησιαστική πείρα και θεολογική κατάρτιση εργάστηκε με ζήλο προκειμένου να παρουσιάσει ό,τι καλύτερο ηδύνατο. Για τον επιστημονικό και θεολογικό τους μόχθο τους εκφράζω από τη θέση αυτή τις θερμές ευχαριστίες τής Εκκλησίας μας.
Όπως ήδη αναφέραμε η ακολουθητέα πορεία των ιερών ακολουθιών δεν είναι δογματικός μονόδρομος. Υπάρχουν πολλές παράμετροι τις οποίες λαμβάνουμε υπόψη. Η πρώτη και η σπουδαιότερη είναι η δια μέσου των αιώνων καθιερωθείσα παράδοση, η οποία ενεγράφη ως άγραφος νόμος στην ψυχοσύνθεση ενός λαού. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα στην Κύπρο, όπου ο λαός μας είναι εκ φύσεως πολύ συντηρητικός και πολύ δύσκολα δέχεται ξένες παρεμβολές, τις οποίες θεωρεί ως νεοτερισμούς και νεολογισμούς. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οποιαδήποτε παρέκκλιση, πρόσθεση ή αφαίρεση κάποιου ύμνου από την λειτουργική τάξη αποτελεί αμάρτημα. Όλα προέρχονται από την αγαθή διάθεση του υμνωδού και είναι σεβαστά. Όμως κατά τον Απόστολο Παύλο «... πάντα εὐσχημόνως καὶ κατὰ τάξιν γινέσθω». ( Α΄ Κορ. 14,40 ).
Επισημαίνω μερικά ενδεικτικά σημεία τής τοπικής μας παράδοσης, τα οποία εναρμονίζονται πλήρως με την παράδοση που αποτυπώνεται στο τυπικό τής Μεγάλης Εκκλησίας τής Κωνσταντινουπόλεως, τα οποία παρέβλεψε το σημερινό Εορτολόγιο τής Συνοδικής Επιτροπής Λατρείας, με αποτέλεσμα να δημιουργήσει σε μερικούς δυσφορία και αντιδράσεις.
Α) Στις Δεσποτικές εορτές όταν συμπίπτουν Κυριακή (Μεταμόρφωσης, Βαΐων, κλπ), επειδή το Ευαγγέλιο του Όρθρου δεν είναι αναστάσιμο και δεν αναγινώσκεται το «Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι..», δεν γίνεται προσκύνηση του Ευαγγελίου από το λαό, ούτε και ψάλλεται ο Πεντηκοστός ψαλμός. Η προσκύνηση, κατά την παράδοσή μας, γίνεται προς τον Αναστάντα Κύριο, μετά την εξιστόρηση του γεγονότος της Ανάστασης.
Το «Ἑορτολόγιο» καταργεί αυτήν την ιδιαιτερότητα, την οποία διαλαμβάνει και το Τυπικόν της Μεγάλης Εκκλησίας. Αν προσκυνήσουμε τον μεταμορφωθέντα Κύριον ή τον επί πώλον όνου ερχόμενον, δεν είναι αμάρτημα, είναι όμως κατάργηση της παράδοσής μας.
Β) Στις καθημερινές της Μ. Τεσσαρακοστής δεν γίνεται πανηγυρικός εορτασμός αγίων, λόγω του πένθιμου χαρακτήρα της Μ. Τεσσαρακοστής.
Ο εορτασμός τους γίνεται, με μετάθεση, την Κυριακή. Η Εκκλησία, γι’ αυτό τον σκοπό, μετέθεσε επίσημα στη Δ΄ Κυριακή τη μνήμη του Αγίου Ιωάννου της Κλίμακος και στην Ε΄ Κυριακή τη μνήμη της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας.
Η παράδοσή μας και το Τ.Μ.Ε. , αυτές τις Κυριακές, διαλαμβάνει στους Αίνους να ψάλλονται και τα στιχηρά των Αγίων αυτών. Το «Εορτολόγιο», διατάσσει μόνον τα Αναστάσιμα και έρχεται σε αντίθεση με ό,τι οι παλαιότεροι ήταν συνηθισμένοι.
Γ) Την επομένη μεγάλων Εορτών η Εκκλησία τιμά τα πρόσωπα που συνέβαλαν στην εορτή της προηγούμενης ημέρας (στις 26 Δεκεμβρίου την Θεοτόκο, στις 7 Ιανουαρίου τον Πρόδρομο, την επομένη της Πεντηκοστής το Άγιο Πνεύμα). Είναι και μια ευκαιρία να επαναλαμβάνεται ο εορτασμός του μεγάλου γεγονότος και την άλλη ημέρα.
Η παράδοσή μας, και το Τ.Μ.Ε., σ’ αυτές τις ημέρες αντί του Τρισαγίου προ του Αποστόλου, διαλαμβάνουν το «Ὅσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε..» Το «Εορτολόγιο» καταργεί αυτή τη διάταξη και θέτει το Τρισάγιον. Χωρίς αυτό ν’ αποτελεί αμάρτημα «προς θάνατον», δεν συμβαδίζει με τα παραδεδομένα.
Δ) Στο «Εορτολόγιο» εισάγονται και μερικά μοναστηριακά, ξένα πάλιν προς τη μέχρι τούδε παράδοσή μας, όπως το «Πληρωθήτω τὸ στόμα ἡμῶν αίνέσεώς σου...» αμέσως μετά το «Μετά φόβου Θεοῦ...», που προκάλεσαν την αντίδραση μερικών.
Ασφαλέστατα σημαντικότερα θέματα, από τις τυπικές διατάξεις των ιερών ακολουθιών, είναι ο ενιαίος τρόπος εκφώνησης των ευχών της θείας Λειτουργίας, ο τρόπος τέλεσης των άλλων μυστηρίων και γενικότερα το «πῶς ἐν οἴκω Θεοῦ ἀναστρέφεσθαι» τα οποία πιστεύω ότι θα απασχολήσουν και το συνέδριο αλλά και τη Συνοδική Επιτροπή επί της Λατρείας.
Αναμφίβολα το συνέδριο αυτό πραγματοποιείται και μετά τους προβληματισμούς που εκφράστηκαν μετά την έκδοση των τριών τελευταίων ΤΥΠΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΩΝ τής Εκκλησίας τής Κύπρου υπό την ευθύνη και την εποπτεία τής Επιτροπής Λατρείας, τής οποίας προεδρεύει ο εν Χριστώ Αδελφός Μητροπολίτης Μόρφου κύριος Νεόφυτος και η οποία έχει ως ειδικό σύμβουλο τον Πανιερώτατο Μητροπολίτη Λεμεσού κύριο Αθανάσιο.
Είμαστε βέβαιοι ότι η Συνοδική Επιτροπή Λατρείας, η οποία αποτελείται και από άλλα καταξιωμένα πρόσωπα με μακρά εκκλησιαστική πείρα και θεολογική κατάρτιση εργάστηκε με ζήλο προκειμένου να παρουσιάσει ό,τι καλύτερο ηδύνατο. Για τον επιστημονικό και θεολογικό τους μόχθο τους εκφράζω από τη θέση αυτή τις θερμές ευχαριστίες τής Εκκλησίας μας.
Όπως ήδη αναφέραμε η ακολουθητέα πορεία των ιερών ακολουθιών δεν είναι δογματικός μονόδρομος. Υπάρχουν πολλές παράμετροι τις οποίες λαμβάνουμε υπόψη. Η πρώτη και η σπουδαιότερη είναι η δια μέσου των αιώνων καθιερωθείσα παράδοση, η οποία ενεγράφη ως άγραφος νόμος στην ψυχοσύνθεση ενός λαού. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα στην Κύπρο, όπου ο λαός μας είναι εκ φύσεως πολύ συντηρητικός και πολύ δύσκολα δέχεται ξένες παρεμβολές, τις οποίες θεωρεί ως νεοτερισμούς και νεολογισμούς. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οποιαδήποτε παρέκκλιση, πρόσθεση ή αφαίρεση κάποιου ύμνου από την λειτουργική τάξη αποτελεί αμάρτημα. Όλα προέρχονται από την αγαθή διάθεση του υμνωδού και είναι σεβαστά. Όμως κατά τον Απόστολο Παύλο «... πάντα εὐσχημόνως καὶ κατὰ τάξιν γινέσθω». ( Α΄ Κορ. 14,40 ).
Επισημαίνω μερικά ενδεικτικά σημεία τής τοπικής μας παράδοσης, τα οποία εναρμονίζονται πλήρως με την παράδοση που αποτυπώνεται στο τυπικό τής Μεγάλης Εκκλησίας τής Κωνσταντινουπόλεως, τα οποία παρέβλεψε το σημερινό Εορτολόγιο τής Συνοδικής Επιτροπής Λατρείας, με αποτέλεσμα να δημιουργήσει σε μερικούς δυσφορία και αντιδράσεις.
Α) Στις Δεσποτικές εορτές όταν συμπίπτουν Κυριακή (Μεταμόρφωσης, Βαΐων, κλπ), επειδή το Ευαγγέλιο του Όρθρου δεν είναι αναστάσιμο και δεν αναγινώσκεται το «Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι..», δεν γίνεται προσκύνηση του Ευαγγελίου από το λαό, ούτε και ψάλλεται ο Πεντηκοστός ψαλμός. Η προσκύνηση, κατά την παράδοσή μας, γίνεται προς τον Αναστάντα Κύριο, μετά την εξιστόρηση του γεγονότος της Ανάστασης.
Το «Ἑορτολόγιο» καταργεί αυτήν την ιδιαιτερότητα, την οποία διαλαμβάνει και το Τυπικόν της Μεγάλης Εκκλησίας. Αν προσκυνήσουμε τον μεταμορφωθέντα Κύριον ή τον επί πώλον όνου ερχόμενον, δεν είναι αμάρτημα, είναι όμως κατάργηση της παράδοσής μας.
Β) Στις καθημερινές της Μ. Τεσσαρακοστής δεν γίνεται πανηγυρικός εορτασμός αγίων, λόγω του πένθιμου χαρακτήρα της Μ. Τεσσαρακοστής.
Ο εορτασμός τους γίνεται, με μετάθεση, την Κυριακή. Η Εκκλησία, γι’ αυτό τον σκοπό, μετέθεσε επίσημα στη Δ΄ Κυριακή τη μνήμη του Αγίου Ιωάννου της Κλίμακος και στην Ε΄ Κυριακή τη μνήμη της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας.
Η παράδοσή μας και το Τ.Μ.Ε. , αυτές τις Κυριακές, διαλαμβάνει στους Αίνους να ψάλλονται και τα στιχηρά των Αγίων αυτών. Το «Εορτολόγιο», διατάσσει μόνον τα Αναστάσιμα και έρχεται σε αντίθεση με ό,τι οι παλαιότεροι ήταν συνηθισμένοι.
Γ) Την επομένη μεγάλων Εορτών η Εκκλησία τιμά τα πρόσωπα που συνέβαλαν στην εορτή της προηγούμενης ημέρας (στις 26 Δεκεμβρίου την Θεοτόκο, στις 7 Ιανουαρίου τον Πρόδρομο, την επομένη της Πεντηκοστής το Άγιο Πνεύμα). Είναι και μια ευκαιρία να επαναλαμβάνεται ο εορτασμός του μεγάλου γεγονότος και την άλλη ημέρα.
Η παράδοσή μας, και το Τ.Μ.Ε., σ’ αυτές τις ημέρες αντί του Τρισαγίου προ του Αποστόλου, διαλαμβάνουν το «Ὅσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε..» Το «Εορτολόγιο» καταργεί αυτή τη διάταξη και θέτει το Τρισάγιον. Χωρίς αυτό ν’ αποτελεί αμάρτημα «προς θάνατον», δεν συμβαδίζει με τα παραδεδομένα.
Δ) Στο «Εορτολόγιο» εισάγονται και μερικά μοναστηριακά, ξένα πάλιν προς τη μέχρι τούδε παράδοσή μας, όπως το «Πληρωθήτω τὸ στόμα ἡμῶν αίνέσεώς σου...» αμέσως μετά το «Μετά φόβου Θεοῦ...», που προκάλεσαν την αντίδραση μερικών.
Ασφαλέστατα σημαντικότερα θέματα, από τις τυπικές διατάξεις των ιερών ακολουθιών, είναι ο ενιαίος τρόπος εκφώνησης των ευχών της θείας Λειτουργίας, ο τρόπος τέλεσης των άλλων μυστηρίων και γενικότερα το «πῶς ἐν οἴκω Θεοῦ ἀναστρέφεσθαι» τα οποία πιστεύω ότι θα απασχολήσουν και το συνέδριο αλλά και τη Συνοδική Επιτροπή επί της Λατρείας.
Είμαστε μια μικρή ευδιοίκητη Εκκλησία
και έχω την πεποίθηση ότι είμαστε σε θέση να διαμορφώσουμε τις τυπικές
διατάξεις των ιερών μας Ακολουθιών κατά τρόπο ομοιόμορφο, ώστε, αφ’ ενός
μεν να σέβονται και να συνάδουν με την καθιερωθείσα δια μέσου των
αιώνων παράδοσή μας αφ’ ετέρου δε να λαμβάνουν υπόψη και τα επιστημονικά
πορίσματα των ερευνητών λειτουργιολόγων, ώστε αυτά να ενταχθούν
αρμονικά μέσα στις τυπικές Διατάξεις των Ιερών μας Ακολουθιών.
Με αυτές τις σύντομες σκέψεις καλωσορίζω ένθερμα όλους τους επιστημονικούς εισηγητές, συγχαίρω θερμά τη Συνοδική Επιτροπή επί τής Λατρείας και επιδαψιλεύω τις ευχές τής Εκκλησίας για την επιτυχία τού Α΄ αυτού Λειτουργικού Συνεδρίου τής Κύπρου.
Με αυτές τις σύντομες σκέψεις καλωσορίζω ένθερμα όλους τους επιστημονικούς εισηγητές, συγχαίρω θερμά τη Συνοδική Επιτροπή επί τής Λατρείας και επιδαψιλεύω τις ευχές τής Εκκλησίας για την επιτυχία τού Α΄ αυτού Λειτουργικού Συνεδρίου τής Κύπρου.
Μετ’ ευχών εγκαρδίων
† Ο Κύπρου Χρυσόστομος
Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου† Ο Κύπρου Χρυσόστομος
Πέμπτη 29 Μαΐου 2014
